Antioxidantia en vitaminen deel 2: Algemeenheden en Eigen bevindingen
Samenvatting
- Vrije radicalen richten schade aan door binding met KH, eiwitten, lipiden en zelfs met DNA (puntmutaties). Antioxidantia, waaronder vitaminen en spoorelementen, beschermen ons tegen deze schade.
- De dosage in het bloed van antioxidantia: vitaminen en spoorelementen geeft een rationele basis om tekorten te objectiveren.
- Een studie uitgevoerd in ons laboratorium op 300 ambulante patiënten toont aan dat tekorten aan Vit A,Vit D, Foliumzuur en Selenium frequent voorkomen.
Algemeenheden en eigen bevindingen
Vitamine A
Algemeen
- Retinol (Vit A) in dierlijke , Beta-caroteen (pro-Vit A) in plantaardige producten
- Vetoplosbaar: verlaagd bij vetmalabsorptie, zinktekort, chronische pancreatitis, anorexia
- gevaar voor hypervitaminose bij te lang innemen van preparaten met hoge dosis Vit A
- Aanbevolen dagdosis: bij volwassene 1 mg, steeds < 15 mg en bij kinderen < 4 mg
- Kleurstof voor de retina (nachtblindheid) en bij regeneratie slijmvliezen en huid
- Rijke bron: wortelen, sojaolie, tarwe, venkel, spinazie, kaas, lever, abrikozen,…
Eigen bevindingen
- Sterk verlaagde waarden ( < 30 μg/dl) in 4.5% en bijna uitsluitend bij ouderen ( > 60j) of bij malabsorptie. Suboptimale waarden ( < 35μg/dl) in 6,75% .
- Sporadisch een verhoogde Vit A ( > 120 μg/dl): doch geen enkele patiënt met een echte (klinisch gevaarlijke) hypervitaminose A
Vitamine C
Algemeen
- Ascorbinezuur: wateroplosbaar: nooit gevaar voor hyperVit C
- Activator en regulator van celmetabolisme (wondheling = cicatrisatie) en bescherming tegen infecties
- Rokers hebben hogere Vit C behoefte (tot 40% meer)
- Rijke bron: citrusvruchten (appelsien, citroen, ananas, grapefruit), bloemkool, paprika, prei, spinazie, broccoli, tomaten, orgaanvlees,…
Eigen bevindingen
- Vit C is onstabiele molecule: het bloed moet bij voorkeur binnen de 2u het labo bereiken zodat een stabilisator kan worden toegevoegd. Vals verlaagd zijn kan dus gevolg zijn van inadequate pre-analytische fase (afname, transport,…). Bij twijfel controle op vers staal.
- Talrijke patiënten met lage Vit C en meerdere met (gunstig) verhoogde Vit C: waarschijnlijk door inname supplementen rijk aan Vit C.
Vitamine E
Algemeen
- Tocoferol: vetoplosbaar, doch gevaar voor hypervitaminose E is bijna onbestaand.
- Belangrijkste functie als antioxidans, rol bij fertiliteit, verhoogt immuunstatus bij ouderen, beschermend tegen prostaat-en andere maligniteiten.
- Tekorten bij vetmalabsorptie, anti-epileptica, ethanol,…
- Dagelijkse behoefte: 30 mg (geen gevaar voor hyperVitaminose tot 300 mg/dag)
- Rijke bron: Tarwe, amandel-en hazelnoten, sojabonen, tarwekiemolie,…
Eigen bevindingen
- Tot 7,5% te lage waarden voor Vit E: te éénzijdige voeding, vetmalabsorptie?
- Talrijke (3,2%) patienten met hoge Vit E ( > 25 mg/l): meest waarschijnlijk door inname van supplementen (en micronutriënten) rijk aan vit E.
Vitamine D
Algemeen
- Calciferolen: Vit D2 uit plantaardige of Vit D3 uit dierlijke producten, alsook synthese uit cholesterol door zonlicht (UV-B) op de huid.
- Vetoplosbaar, functie: Ca-P en botmetabolisme, te lage Vit D geeft ook spierslapte
- Aanbevolen dagdosis: 200 IU (kinderen 400), geen gevaar hyperVit D tot 20x deze dosis
- Rijke bron: Zonlicht, vette vis (haring, heilbot, paling, tonijn, sardientjes, zalm) kalfsvlees, meergranenbrood,…
Eigen bevindingen
- Talrijke patiënten (9.5%) met zeer lage Vit D waarden ( < 14 ng/ml). De gemiddelde waarde voor Vit D van onze groep n = 300 lag 25% lager dan het opgegeven gemiddelde.
- Geen geval van hyperVit D ( > 150 ng/ml) in onze patientengroep.
- Vitamine D supplementen bij lage waarden zijn zeker aangewezen.
Foliumzuur
Algemeen
- Wateroplosbaar. Belangrijke co-factor samen met Vit B12 bij de celdeling en regeneratie van slijmvliezen, aanmaak RBC (macrocytaire en megaloblastaire anemie).
- Normale tot hoge spiegels noodzakelijk tijdens het 1e trimester van de zwangerschap (hoge FZ verlaagt significant de kans op een neuraal buis defect)
- Is co-factor samen met Vit B12 en andere Vit B's bij de synthese van methionine en homocysteïne, een onafhankelijke factor voor atherosclerose.
- Dagelijkse behoefte 160 mg FZ-equivalent. Ook synthese door darmbacteriën.
- Frequent verlaagd door medicatie: anti-epileptica, methotrexate, cotrimoxazole, ethanol,..
- Rijke bron: Eieren, groene groenten, brocolli, asperges, spinazie, granen,…
Eigen bevindingen
- In onze groep (n = 300) ligt het gemiddelde (8.37 ng/ml) significant lager dan bij een populatie gezonde personen in de VS (11,7 ng/ml). In de VS wordt frequent supplementair FZ toegevoegd bij granen,…
- Wanneer we (arbitrair) 5 mg/ml voorstellen als grens, dan heeft 21% suboptimale waarden foliumzuurspiegels en dit zowel bij jongeren (weinig groenten en fruit?) als bij ouderen (minder interesse in voeding, achlorydrie, malabsorptie?)
- Preventieve substitutie met FZ: 0.4 mg (laag) of therapeutische met FZ: 4mg (normaal) zijn meestal gerechtvaardigd. Bij zwangerschap: FZ gedurende 1 maand vóór en 2 maanden na conceptie is de gouden standaard geworden.
Magnesium
Algemeen
- Zoals alle spoorelementen wateroplosbaar en dus geen gevaar voor hypermagnesiëmie (het te veel wordt door de nier verwijderd).
- Betrokken bij spierkracht, zenuwgeleiding, bot -en kraakbeenaanleg . Is co-factor van meerdere enzymsystemen en essentieel in het behoud van de macromoleculaire structuur van DNA en RNA
- Dagelijkse behoefte 250 mg
- Verlaagde waarden (bij ambulanten) zijn zeldzaam: extreme diarree, malabsorptie…
- Bepaling Mg in RBC zou betere maat zijn voor de magnesiumspiegel
- Rijke bron: Meergranenbrood, noten, peulvruchten (sojabonen) , bananen,…
Eigen bevindingen
- Wij vonden geen hypomagnesiëmie (bepaling in serum)
- Wij zagen ook slechts uitzonderlijk hypermagnesiëmie (1,7 % Mg > 2.55 mg/dl)
- Magnetabs en andere Mg-supplementen hebben volgens onze resultaten weinig zin
Koper
Algemeen
- Co-factor in meerdere enzymsystemen o.a. bij ijzertransport, noradrenalinesynthese thv hersenen. Koper noodzakelijk voor superoxidedismutase (SOD: krachtig antioxidans)
- Dagelijkse aanbevolen dosis 2-4 mg
- Licht verhoogde bloedwaarden door anti-epileptica, oestrogeentherapie
- Matig verhoogde bloedwaarden vinden we bij ontsteking, leverstoornissen
Eigen bevindingen
- Zeer zelden een tekort aan koper: 1.5 % ( < 70 μg/dl)
- Wel frequenter een te hoog koper: 7.8% ( > 180 μg/dl)
- Het koper in supplementen is zelden zinvol.
Zink
Algemeen
- Co-factor in meerdere enzymsystemen. Rol bij de celdeling (wondheling, celgroei): dermatologie. Belangrijk voor aanmaak van lymfokines en bij B-en T-lymfocytenfunctie.
- Zinktekort wordt in verband gebracht met diabetes (?)
- Te hoge zinkinname zou leiden tot verlaagde koper (competitieverschijnsel)
- Dagelijkse behoefte 15 mg (best 30 mg niet overschrijden)
Eigen bevindingen
- Slechts in 2.8 % een sterk verlaagde zink ( < 70 μg/dl)
- Regelmatig 3.4 % een te hoog zinkgehalte ( > 130 μg/dl)
Selenium en GPX
Algemeen
- Selenium fungeert als co-factor in meerdere enzymsystemen en is noodzakelijk voor de synthese van GPX (glutathion peroxidase) een krachtig intra-erytrocytair antioxidans.
- GPX zit ook in de macrofagen en te lage waarden verminderen de fagocytose.
- Selenium zou beschermend werken tegen prostaat-en colonCA. Wordt ook in verband gebracht met cardio-vasculaire aandoeningen. Speelt ook een rol in de immuunreactie op vaccinatie.
- Aanbevolen dagdosis 70μg
Eigen bevindingen
- Gezien GPX een Se-gebonden enzym is zouden GPX en Se evenwaardig laag, normaal of hoog moeten zijn. Volgens onze bevindingen klopt dit niet altijd. De bepaling van GPX gebeurt op EDTA-bloed en GPX is een relatief onstabiele molecule. Mogelijks is dit een deel van de verklaring.
- De serumspiegels voor Se zouden tenminste 70 μg/ml moeten bedragen. Wij vinden een gemiddelde van 87 μg/ml en een groot deel (18%) suboptimale waarden. Volgens Rayman (2002) zou de aangeraden serumspiegel voor Se zelf 100μg/ml mogen bedragen.
Welke referentiewaarden en wat is een tekort?
- Wij geven de voorkeur aan arbitraire (bruikbare) grenzen te bepalen die gebaseerd zijn op statistische gegevens en voor zover bekend, op de kennis over aanbevolen bloedspiegels.
- Tussen deze arbitraire grenzen worden klassen gedefinieerd die met kleuren worden aangeduid en gemakkelijk hanteerbaar zijn (zie voorbeeld).
Besluit
- Dosage van vitaminen en spoorelementen geeft een rationele basis om tekorten te objectiveren.
- Het gebruik van arbitraire grenzen maakt het mogelijk klassen te definiëren en aldus echte tekorten en suboptimale waarden aan te tonen.
- Onze studie toont aan dat tekorten voor Vit A,Vit D, Foliumzuur en Selenium frequent voorkomen.
- Gezien groeten, fruit, meergranenbrood,… rijk zijn aan antioxidantia zal men steeds voedingsadvies geven samen met supplementen.
Zie ook deel 1: Antioxidantia en vitaminen
Praktisch: Deze testen staan gegroepeerd op ons aanvraagformulier
(rechts onder op de achterkant)
Oxidatieve Stress Profiel (OSP) bestaat uit:
- Glutathionperoxidase (GPX) in de RBC
- Vit A (retinol)
- Vit C (ascorbinezuur)
- Vit E (tocoferol)
- Vit D (calciferol)
- Koper (Cu)
- Zink (Zn)
- Foliumzuur
- Magnesium
- Selenium (Se) belangrijke cofactor bij GPX
Voor de bepaling van dit OSP zijn minstens 1 serum-en 1 EDTA-tube nodig.
Gezien Vit C labiel is, moet kort na de afname een stabilisator bij het serum worden gevoegd.
Literatuur: op aanvraag te verkrijgen